Wielkanoc, swoją bogatą symboliką sięga czasów przedchrześcijańskich. Chociaż nie zdajemy sobie z tego sprawy, co roku powtarzamy te same czynności, które czynili nasi przodkowie setki lat temu. Odganiamy zimę, witamy nowe życie i zapewniamy sobie powodzenie na kolejne miesiące.
PALMA WIELKANOCNA
Niedziela Palmowa lub Kwietna rozpoczyna Wielki Tydzień. Co roku w ostatnią niedzielę przed świętami we wszystkich polskich miastach i wioskach widać setki kolorowych, zielonych palm niesionych do kościoła. Palmy wielkanocne – te tradycyjne wykonywane są z gałązek wierzbowych z baziami, zielonych gałązek np. cisu, bukszpanu, borówki leśnej oraz dekoracyjnych wstążek, suszonych lub bibułkowych kwiatów.
Po poświęceniu, bazie (nazywane także kotkami) połykano, w celu ochrony przed bólem gardła. Palmę wielkanocną wykorzystywano do pokropienia domu i obejścia, a także zwierząt, aby czarownice nie odebrały im mleka.
ŚWIĘCONKA
Jednym z najbardziej charakterystycznych zwyczajów związanych ze świętami Wielkiej Nocy jest święcenie pokarmów w Wielką Sobotę. Dziś do kościołów zanosimy niewielkie ilości podstawowych produktów, w przeszłości święconka wyglądała zupełnie inaczej. W wielkosobotnie przedpołudnie można było spotkać kobiety idące w stronę świątyni z ogromnymi płachtami wypełnionymi najlepszymi wypiekami i produktami spożywczymi. Każdy z nich miał swoje symboliczne znaczenie: chleb odnosił się do dobrobytu i powodzenia, jaja do nowego życia, wędlina to dostatek i bogactwo, chrzan – siła fizyczna oraz zdrowie, sól – trwałość, natomiast baranek to symbol Zmartwychwstałego Chrystusa. Wszystkie te produkty obowiązkowo musiały znaleźć się na stole podczas wielkanocnego śniadania. Były, bowiem zapewnieniem dobrobytu, szczęścia i zdrowia w kolejnych miesiącach dla wszystkich domowników.
JAJKA
Jaja, a może przede wszystkim kolorowe pisanki to najważniejszy symbol Wielkanocy. Jajka wyobrażają nowe życie, ale także miłość, siłę oraz płodność. Skrywają w sobie tajemnicę życia i śmierci, stoją gdzieś na granicy między światem rzeczywistym a pozazmysłowym. Stąd to właśnie one przyjęły główną rolę podczas wiosennych świąt rozpoczynających nowy cykl przyrody, a w chrześcijaństwie wspominających Śmierć i Zmartwychwstanie Chrystusa. Dzięki swojej symbolice jaja stały się elementem komunikacji. We wschodnich regionach podczas Wielkiej Nocy. Nasi przodkowie wierzyli, że jajka skrywają magiczną moc. Chętnie wykorzystywano je podczas obrzędów i zabiegów magicznych. W święta wielkanocne skorupki z pisanek zakopywano w polach i pod drzewami, aby zapewnić obfite plony.
Dla dobrego zdrowia jedzono jajka przed rozpoczęciem prac rolniczych. Natomiast w razie choroby toczono je po ciele, by „wyciągnąć” przyczyny schorzenia.
OGIEŃ
Płomienie to jeden z najważniejszych symboli oczyszczenia. Ma on również bardzo ważne znaczenie podczas obchodów świąt wielkanocnych. W Wielki Czwartek po nabożeństwie w kościele w wielu regionach Polski do niedawna palono Judasza. Stare liście, gałęzie, trawy, a nawet wiązki słomy gromadzono na wielkim stosie i zapalano, pozbywając się w ten sposób pozostałości zimy. W Wielką Sobotę w kościołach święci się ogień, od którego zapalany jest Paschał. Wierni zabierają ogarki z ogniska do domów. Niegdyś okadzano nimi całe obejście w celu ochrony przed działaniem złego.
WODA
Woda ma również ważne działanie oczyszczające i jest obecna w większości wielkanocnych tradycji. Święcenie wody odbywa się, tak jak w przypadku ognia, w Wielką Sobotę. Po nabożeństwie zabierano do domu odrobinę wody i kropiono nią chaty oraz budynki gospodarcze. Natomiast przed świtem w Poniedziałek Wielkanocny ten sam gest powtarzano wychodząc na pola uprawne i obchodząc je w koła. To działanie miało na celu odegnanie złych mocy, szkodników i zapewnienie urodzaju. Śmigus-Dyngus jednak kojarzy się nie z kropieniem pól, ale przede wszystkim z polewaniem wodą siebie nawzajem. Wesoła zabawa w dzień po Wielkanocy ma swoje korzenie w czasach słowiańskich. Polewano wodą najchętniej panny na wydaniu i młode kobiety. Im więcej wody, tym większe powodzenia miała dziewczyna wśród kawalerów.
Dziś śmigus-dyngus jest zabawą o charakterze ludowym. W odróżnieniu od pierwotnych tradycji, wodą oblewani są wszyscy bez wyjątków. Zwyczaj jest praktykowany w taki sposób, że polewa się dla żartów wodą inne osoby, nawet nieznajome. Jest popularny szczególnie wśród dzieci i młodzieży.
TRADYCJE WIELKANOCNE
Wciąż są praktykowane w polskich domach, nawet jeśli ich bogate znaczenie symboliczne zaginęło już w mroku dziejów. Wyjątkowe pisanki oraz jajka z majonezem na świątecznym stole są nie tylko pyszną przekąską, ale także dobrą wróżbą na cały rok. Świąteczna babka świadczy o dostatku, a kęs chrzanu przed śniadaniem wielkanocnym ma zapewnić dobre zdrowie na cały rok.
Opracowanie: MCKCiE